Kapitał początkowy oblicza się dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy FUS opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy FUS, a stanowi on równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 tej ustawy, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia. Jest to więc hipotetyczna emerytura, jaką otrzymałby ubezpieczony w systemie dotychczasowym na dzień wejścia w życie reformy systemu emerytalnego, a jej celem jest umożliwienie ubezpieczonym łagodne przejście ze starego systemu emerytalnego obowiązującego przed 1 stycznia 1999 r. do nowego systemu emerytalnego obowiązującego od tej daty, z zachowaniem wypracowanego dotychczas stażu pracy. Kapitał początkowy ma w odniesieniu do osób objętych reformą emerytalną odwzorować wkład do systemu przed reformą. Ponieważ przed 1 stycznia 1999 r. składki na ubezpieczenie emerytalne nie były zapisywane na koncie indywidualnym ubezpieczonego, nie ma możliwości wyliczenia sumy składek za okres trwania ubezpieczenia przed tą datą. Odwzorowanie tego wkładu następuje w postaci wyliczenia emerytury, którą (hipotetycznie) otrzymałby dany ubezpieczony na ostatni dzień starego systemu. Owa hipotetyczna emerytura jest właśnie nazywana przez ustawodawcę kapitałem początkowym.
Kapitał początkowy – zgodnie z art. 174 ust. 1 ustawy FUS – ustala się na zasadach określonych w art. 53 tej ustawy, z uwzględnieniem zasad wynikających z art. 174 ust. 2-12 ustawy FUS.
Z art. 53 ustawy FUS wynika, że ustalając kapitał początkowy bierze się pod uwagę:
1) 24% kwoty bazowej,
2) po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
3) po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.
Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 ustawy FUS, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed 1 stycznia 1999 r. Z art. 15 ustawy FUS wynika, że podstawę wymiaru emerytury i renty, a zatem również podstawę wymiaru kapitału początkowego, stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. Przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych, o których mowa w art. 15 ust. 1 i 2, przyjmuje się lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu. Z kolei na wniosek ubezpieczonego – zgodnie z art. 15 ust. 6 ustawy FUS – podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl zasad określonych w art. 15 ust. 1 ustawy FUS, to do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu (art. 17 ust. 1 ustawy FUS).
Z przedstawionych powyżej zasad wynika zatem, że okres zasadniczej służby wojskowej będzie brany pod uwagę przy ustalaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego tylko wówczas, gdy będzie zawarty w okresie 10 lub 20 lat wskazanych przez ubezpieczonego. Ubezpieczony ma zatem możliwość wskazania najkorzystniejszego dla niego z punktu widzenia przepisów emerytalnych okresu aktywności zawodowej, tj. okresu, w czasie którego osiągał najwyższy dochód, od którego odprowadzane były składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Z uwagi na to, że dochodu takiego z reguły nie osiąga się we wczesnym okresie aktywności zawodowej, a w tym okresie odbywana była zasadnicza służba wojskowa, stąd należy przypuszczać, że najczęściej okres odbywania tej służby nie był wskazywany dla potrzeb ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego. Oczywiście może mieć to miejsce tylko wówczas, gdy ubezpieczony ma odpowiednio długi okres aktywności zawodowej i może wskazać różne czasokresy celem wyliczenia najkorzystniejszej dla niego emerytury.
Z powyższych ustaleń wynika, że na wymiar kapitału początkowego wpływ ma kwalifikacja danego okresu jako składkowego – wówczas powiększa ona liczbę lat składkowych, którą mnoży się przez 1,3% podstawy wymiaru – oraz indywidualny przychód ubezpieczonego, który podwyższa podstawę wymiaru emerytury. Skoro zatem – jak wyżej wskazano – okres zasadniczej służby wojskowej odbytej przed 1 stycznia 1999 r. stanowi okres składkowy, to tym samym wpływa na wysokość kapitału początkowego w wymiarze 1,3% podstawy wymiaru kwoty bazowej za każdy rok tej służby. Ponadto wpływa on również na wysokość kwoty bazowej. Zgodnie bowiem z art. 174 ust. 8 ustawy FUS przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24% tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do 31 grudnia 1998 r. Ze wzoru podanego w tym przepisie wynika, że okres zasadniczej służby wojskowej jako okres składkowy spowoduje podwyższenie kwoty bazowej uwzględnianej przy obliczaniu kapitału początkowego. Zważając na powyższe należy uznać, że okres odbywania zasadniczej służby wojskowej przed 1999 r. ma wpływ na wysokość emerytury. Jako okres składkowy okres służby wojskowej wpływa na wysokość kapitału początkowego, a przez to na wysokość emerytury.
Należy jednak pamiętać, iż dochód osiągany w okresie odbywania zasadniczej służby wojskowej przed 1999 r. nie wpływa na wysokość podstawy wymiaru kapitału początkowego, od której obliczane jest 1,3% za każdy rok okresów składkowych. Z art. 174 ust. 1 ustawy FUS, który dla ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego odsyła do art. 15, art. 16, art. 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 tej ustawy, wynika, że podstawę wymiaru kapitału początkowego stanowi zasadniczo przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chyba że zaistnieje jeden z przewidzianych w tym przepisie wyjątków, który jednak nie dotyczy zasadniczej służby wojskowej. Skoro zatem składka w okresie zasadniczej służby wojskowej odbywanej przed 1999 r. nie była odprowadzana, to podstawa wymiaru składki wynosiła 0 zł i tym samym nie podwyższa podstawy wymiaru kapitału początkowego.
Sprawę 0 podstawy wymiaru składki w okresie odbywania zasadniczej służby wojskowej analizował Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. akt SK 53/13, gdzie stwierdzono, iż:
“art. 174 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie, w jakim dla okresu odbywania przez ubezpieczonego obowiązkowej służby wojskowej, przypadającej przed 1 stycznia 1999 r., nie przewiduje przyjmowania za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne kwoty obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników lub obowiązującej w tym okresie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne osób pełniących czynną służbę wojskową w Wojsku Polskim, jest zgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP”.
W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny, wskazał, iz:
“Prawo ustawodawcy do określenia zakresu zabezpieczenia społecznego obejmuje niewątpliwie uprawnienie do uzależnienia prawa jednostki do świadczenia emerytalnego od spełnienia przez nią warunku współtworzenia Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z którego takie świadczenia są wypłacane. Swoboda ustawodawcy obejmuje zatem również uprawnienie do wprowadzenia mechanizmów uzależniających wysokość świadczenia emerytalnego od wielkości środków wniesionych przez ubezpieczonego do Funduszu. System ubezpieczenia społecznego w obecnym kształcie oparty jest bowiem na zasadzie zdefiniowanej składki, a zatem – jak stwierdził TK w wyroku z 7 lutego 2006 r., sygn. SK 45/04, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 15 – “Świadczenia emerytalno-rentowe stanowią przedmiot praw podmiotowych, nabytych przez ubezpieczonego w związku z jego własnym udziałem w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego. Warunkiem nabycia praw do świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest bowiem odpowiedni staż pracy, z czym wiąże się fakt opłacania składek przekazywanych na fundusz ubezpieczeniowy. Więź między wkładem pracy pracownika a gromadzonym funduszem ubezpieczeń społecznych stanowi podstawową przesłankę materialną prawa do świadczeń, a zarazem zasadniczy argument na rzecz ochrony tych praw. Z zasadą wzajemności wiąże się ściśle wymóg zachowania proporcjonalności między wysokością opłacanych składek a wysokością świadczeń”. A zatem konstytucyjne prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek osiągnięcia wieku emerytalnego zależy od okresów aktywności zawodowej, z którymi powiązany był obowiązek opłacania składek i tym samym ponoszenia kosztów tworzenia funduszu, z którego następnie byłyby wypłacane świadczenia emerytalne. To jednocześnie znaczy, że okresy, w którym ubezpieczony nie partycypował w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego nie muszą być uwzględniane przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalnych wypłacanych mu następnie z tego funduszu oraz ich wysokości. Art. 67 ust. 1 Konstytucji nie nakazuje bowiem jednakowego traktowania osób, które nie partycypowały w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego oraz takich, które koszty na rzecz tego funduszu w czasie swojej aktywności zawodowej ponosiły
W ramach swobody przysługującej ustawodawcy mieści się jednak wprowadzenie wyjątków od tej zasady i przyznanie świadczeń emerytalnych osobom, które albo w ogóle nie współtworzyły funduszu, albo z różnych powodów nie opłacały w pewnych okresach swojego życia składek na ubezpieczenie społeczne. Do tej grupy należą osoby odbywające przed 1999 r. zasadniczą służbę wojskową, w wypadku których nie były odprowadzane składki na ubezpieczenie emerytalne. Włączenie tych osób do powszechnego systemu emerytalnego nie oznacza jednak niedopuszczalności traktowania tego okresu jako okresu bez dochodu na potrzeby ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r”.
Podobne artykuły
