Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje zawsze w przypadku nieterminowego opłacenia składek, dzisiejszy wpis oparty jest jednak na analizie czy dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje w wyniku opłacenia składek w terminie lecz w niewłaściwej (zaniżonej) wysokości.
Stosunek dobrowolnego ubezpieczenia społecznego powstaje na skutek wyrażenia przez uprawniony podmiot woli podlegania ubezpieczeniu ujawnionej we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, tj. zgłoszeniu się do ubezpieczenia o charakterze prawnokształtującym.
Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku (art. 14 ust. 1 ustawy), po którym, w czasie trwania ubezpieczenia, jego podmiot, jako płatnik składek, obciążony jest obowiązkiem opłacenia i deklarowania składek na ubezpieczenie społeczne w terminie oraz w prawidłowej wysokości.
Ustanie dobrowolnego ubezpieczenia następuje na skutek upadku tytułu podlegania ubezpieczeniu, ale też – właśnie ze względu na jego dobrowolność – może być konsekwencją działania samego ubezpieczonego. Ustawa przewiduje ustanie ubezpieczenia w związku zaprzestaniem opłacania składek powiązanego z wnioskiem o wyłączenie z ubezpieczenia, oraz ex lege, wskutek samego tylko nieopłacenia składki w terminie.
Według art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy, w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7 i 10, ubezpieczenie dobrowolne ustaje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie należnej składki. W dawnym brzmieniu, obowiązującym do dnia 29 grudnia 1999 r., przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy posługiwał się terminem “nieopłacenie składek należnych za jeden pełny miesiąc”.
Sytuacja podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w przypadku opłacenia składek we właściwym terminie lecz niepełnej wysokości była przedmiotem analizy Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 8 grudnia 2015 roku, sygn. akt II UK 443/14, w którym stwierdzono iż w sytuacji w której składka na ubezpieczenie chorobowe skarżącej – ubezpieczonej dobrowolnie została opłacona w terminie, lecz w zaniżonej wysokości, nie powoduje ustania istniejącego w tym czasie ubezpieczenia chorobowego.
Sąd Najwyższy podkreślił, iż jeżeli nie ma wątpliwości, że ubezpieczenie ustaje zawsze, gdy składka nie jest opłacona, musi zdecydować ocena, czy przyczyna ustania ubezpieczenia leży w niezasileniu funduszu ubezpieczeniowego, w wywołaniu w nim braku, czy jest wynikiem woli osoby ubezpieczonej jako rezygnacji z ubezpieczenia. Oczywiście, przyczyny wynikające z systemu zdefiniowanej składki i dobrowolności ubezpieczenia zbiegają się, jednak za przeważającą trzeba przyjąć wolę ubezpieczonego. Brak składki wpływa na prawo do świadczeń przyszłych, tymczasem opłacanie składki stwarza domniemanie woli powstania i trwania ubezpieczenia dobrowolnego. Zaprzestanie opłacania składki należy potraktować jako wyraz dorozumianego wystąpienia z ubezpieczenia a contrario, gdy przystąpienie do opłacania składek uważa się za dorozumiane złożenie wniosku o objecie ubezpieczeniem dobrowolnym
Ustanie ubezpieczenia chorobowego wiąże się więc z elementem woli ubezpieczonego co do trwania ubezpieczenia, która jest podstawą ubezpieczenia. Ustanie ubezpieczenia ze względu na nieopłacenie składki nie może być uznawane za jakiś szczególny rodzaj kary.
Sąd Najwyższy podkreślił, iż w tym kontekście opłacenie w terminie tylko części należnej składki, traktowane jako podstawa ustania ubezpieczenia dobrowolnego ex lege, jest co najmniej wątpliwe. Zajmowane jest stanowisko, że opłacenie składki w niepełnej wysokości w ogóle nie wyczerpuje przesłanki ustania ubezpieczenia jako “nieopłacenie” składki, lecz może być ewentualnie podstawą do stosowania przez organ rentowy sankcji określonych w art. 24 ustawy, np. wymierzenia dodatkowej opłaty.
Sąd Najwyższy stanowczo podkreślił, iż opłacenie składki w kwocie niższej od należnej organ rentowy błędnie zinterpretował jako nieopłacenie składki i nadał mu skutek przewidziany w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy. Nietrafnie więc postulował kazuistyczną wykładnię pojęcia “uzasadniony przypadek”, którym ustawodawca posłużył się w art. 14 ust. 2 pkt 2 in fine ustawy, przez stwierdzenie, że w zakres tego pojęcia wchodzi “nieopłacenie należnej składki w terminie z powodu błędu wyliczenia jej wysokości przez biuro rachunkowe obsługujące płatnika”. Wykładnia musi w takim wypadku uwzględniać pojęcie “nieopłacenia składki w terminie” oraz okoliczności temu towarzyszące.
Przyjęta wykładnia została zaakceptowana przez Sądy Powszechne, które w wielu wyrokach powielają wywody Sądu Najwyższego.
Przyjęte stanowisko stanowi doskonały argument w walce z ZUS w sprawach o podleganie ubezpieczeniom społecznym np. w wyniku stwierdzenia przez ZUS niepodlegania ubezpieczeniu chorobowemu wskutek złożonych korekt dokumentacji.
Podobne artykuły
